Kazimierz Żegleń – twórca materiału kuloodpornego

Kamizelkę kuloodporną wynalazł Polak! Można się wprawdzie spierać, czy był to Kazimierz Żegleń czy Jan Szczepanik. Obaj panowie zresztą ze sobą współpracowali. Ale dziś opowiemy Wam o losach tego pierwszego.

Mamy rok 1869. Henryk Sienkiewicz właśnie rozpoczyna swoją literacką drogę, powoli zbliża się koniec twórczego życia Stanisława Moniuszki (zm. 1872), gdzieś w dalekim Egipcie otwarty zostaje słynny Kanał Sueski. W tym roku 4 marca we wsi Kaczanówka (dzisiejsza Ukraina) na świat przychodzi Kazimierz Żegleń. Chłopak dorasta i w wieku 18 lat wstępuje do zakonu Zmartwychwstańców we Lwowie. Trzy lata później zostaje oddelegowany do parafii św. Stanisława Kostki w Chicago.

W roku 1893 ginie w zamachu terrorystycznym burmistrz Chicago. Podobno to zdarzenie skłania Kazimierza do pochylenia się nad tematem ochrony przed śmiercionośnymi pociskami. Zaczyna prace nad kamizelką kuloodporną. Co na to władze zakonu? Widząc pozytywne efekty pracy brata Kazimierza, bardzo go wspierają. Być może liczą też na zyski ze sprzedaży patentu, ponieważ zakon znajduje się w dosyć trudnej sytuacji finansowej.

Sprawdźmy teraz, jaką technologię stosował pomysłowy zakonnik. Wyobraźmy sobie lniane płótno o nazwie Aberdeen, sierść – najlepiej wełnę kozy angorskiej – oraz wielowarstwową jedwabną tkaninę. Właśnie z tych materiałów powstała kamizelka, która chroniła przed kulą rewolweru. Oczywiście połączenie ich nie było takie proste. Tajemnica jedwabiu tkwiła w ułożeniu nici, gdzie każda kolejna warstwa biegła ukośnie do poprzedniej, oraz w impregnacie, którego skład chemiczny nie został przedstawiony nawet po opatentowaniu. Jedwab jest niezwykłym materiałem. Ma części krystaliczne, w których aminokwasy są uporządkowane (te odpowiadają za trwałość) i części amorficzne zbudowane z nieuporządkowanych aminokwasów (odpowiadające za elastyczność). Późniejsze wersje kamizelki zawierały też warstwę filcu i tektury. Początkowo Kazimierz tkał materiał własnoręcznie. Była to jednak niedoskonała metoda.

W tym czasie kamizelka została przetestowana przez policję w Chicago. Najpierw strzelano do płótna rozciągniętego na ramie, test wypadł pozytywnie. Następnie strzelano do owiniętych materiałem zwłok kobiety (również pozytywny wynik) i, co trochę przerażające, do żywego psa, który na szczęście wyszedł cało z tej próby. Na koniec kamizelkę na sobie przetestował sam jej twórca.

Dalsze losy kuloodpornego materiału to podpisanie umowy Żeglenia z działającym w Europie wynalazcą Janem Szczepanikiem. Dzięki Szczepanikowi zaczęto produkować materiał przy użyciu maszyn. Równomiernie tkany jedwab zyskał na trwałości. Niestety współpraca była trudna. Z relacji Kazimierza wynika, że Jan lubił promować kamizelkę jako wyłącznie swój wynalazek. Obaj panowie próbowali sprzedawać prawo do patentu. Korzystała z niego między innymi armia rosyjska w wojnie z Japonią w 1904 roku, jednak sukcesy nie były imponujące. Jak wskazują Sławomir Łotysz i Lisa Treynor, mogło być tak, że nabywcy nie chwalili się posiadaniem kamizelki, zachowując stosowane środki ochrony w tajemnicy. Żegleń nie prowadził natomiast rejestru sprzedaży. Koniec końców rozwój broni palnej postępował szybciej niż materiałów ochronnych i wynalazek przestał spełniać swoją rolę.

W 1906 roku brat Kazimierz został wykreślony z rejestru zakonu. Ożenił się i otworzył fabryki produkujące opony na bazie kuloodpornego materiału. Opatentował kilka sposobów produkcji opon i całkiem dobrze odnalazł się na rynku. Wydaje się, że wiódł udane życie, które zakończył w 1910 roku. Zaistniał nawet na polskiej Wikipedii pod hasłem „kamizelka kuloodporna”, choć pojawił się nieco w cieniu dominującego Jana Szczepanika, który najwyraźniej do dziś rości sobie prawo do miana głównego pomysłodawcy tego znakomitego wynalazku.

autor Hanna Szlosek-Milewska