Dodane 1/09/25
Wiecie, że około 10% energii Słońca to promieniowanie ultrafioletowe (UV)? Wyróżniamy jego 3 typy:
- UV-C (100–280 nm) – najbardziej energetyczne i najgroźniejsze,
- UV-B (280–315 nm) – mniej przenikliwe, ale odpowiedzialne m.in. za poparzenia słoneczne,
- UV-A (315–380 nm) – odpowiada za 80% środowiskowego starzenia się skóry.
Im krótsza fala, tym większa energia, a więc i zagrożenie. Dlaczego więc cała powierzchnia Ziemi nie została dawno „wypalona”?
500 mln lat temu dzięki cyjanobakterii w atmosferze zaczęło przybywać tlenu. Promieniowanie UV powodowało rozpad cząsteczek dwuatomowego tlenu (O₂) na pojedyncze atomy, które łączyły się ponownie z O₂ – tworząc trójatomową cząsteczkę ozonu (O₃). Ozon pochłania szkodliwe promieniowanie. Tworząc dynamiczną „warstwę ozonową”, działa jak naturalny filtr. To właśnie dzięki niej życie mogło wydostać się z wody. Warstwa ozonowa całkowicie blokuje promieniowanie z zakresu UV-C, 90% promieniowania z zakresu UV-B i ok. 5% UV-A.
Przez miliony lat warstwa ozonowa działała bez zarzutu, aż do lat 80. XX wieku, kiedy kiedy zaczęła się przerzedzać nad Antarktydą. Głównymi winowajcami okazały się chlorofluorowęglowodory (CFC), czyli freony – popularne w lodówkach i aerozolach. W stratosferze promieniowanie UV rozbijało ich cząsteczki, uwalniając atomy chloru – jeden atom chloru potrafił zniszczyć tysiące cząsteczek ozonu.
Świadomość zagrożenia doprowadziła w 1987 r. do podpisania Protokołu montrealskiego – traktatu ONZ, ratyfikowanego przez 197 państw i Unię Europejską. Dzięki niemu zaczęto stopniowo wycofywać substancje zubożające warstwę ozonową.
Efekt? Od początku XXI w. dziura ozonowa nie powiększa się. Przewiduje się, że nad Antarktydą odbuduje się do 2040-2050 roku. Ponadto działania te w samych USA pozwolą zapobiec 104 mln przypadków nowotworów skóry i 15 mln przypadków zaćmy u osób urodzonych między 1980 a 2100 r.
Gdybyśmy nic nie zrobili, skutki byłyby dramatyczne: wzrost nowotworów skóry i chorób oczu, spadek plonów, uszkodzenia fitoplanktonu u podstawy łańcucha pokarmowego i załamanie wielu ekosystemów. Historia dziury ozonowej pokazuje, jak ważne jest słuchanie naukowców i szybkie działanie. Dzięki globalnej współpracy udało się zatrzymać katastrofę i dać Ziemi szansę na regenerację.
Projekt Science UP! Dorosły w Centrum jest dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki w ramach Programu Społeczna Odpowiedzialność Nauki II.
